Wpołowie 2016 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 listopada 2015 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda na pływalniach (Dz. U. poz. 2016) [1]. Tym samym zarządzający pływalniami zobligowani zostali do realizacji monitoringu jakości wody do pływania, kąpania się, uprawiania sportu lub rekreacji w nieckach basenowych oraz systemach cyrkulacji i uzdatniania wody basenowej. Dodatkowo wprowadzono wymóg monitorowania jakości wody z instalacji wody do spożycia, tj. ciepłej wody użytkowej z natrysków zlokalizowanych w zapleczach szatniowo-natryskowych pływalni w kierunku bakterii z rodzaju Legionella. Efektem wprowadzonego monitoringu jakości wody z natrysków było uzyskanie wiedzy nt. stopnia skolonizowania instalacji ciepłej wody użytkowej bakteriami z rodzaju Legionella.
Pierwsze badania wody z natrysków pływalni w wielu przypadkach skutkowały czasowym wyłączeniem z eksploatacji całego obiektu z uwagi na istotne przekroczenia dopuszczalnej rozporządzeniem [1] liczby bakterii Legionella spp. w wodzie z natrysków. Brak ciepłej wody w natryskach uniemożliwia funkcjonowanie pływalni z uwagi na niemożność spełnienia podstawowego wymogu higienicznego dot. starannego umycia całego ciała przed wejściem do wody basenowej. Fakt ten uwidocznił problem braku właściwego zarządzania instalacjami wodociągowymi obiektów pływalni przez ich właścicieli/zarządców dla ograniczenia zagrożenia bakteriami Legionella.
Bakterie Legionella i źródła zakażenia
Legionella jest rodzajem bakterii mikroaerofilnych, gram-ujemnych, niezarodnikujących pałeczek, ruchliwych, wymagających do wzrostu chlorowodorku L-cysteiny i soli żelaza. Bakterie te wchodzą w skład naturalnej mikroflory wód słodkich, zarówno powierzchniowych, jak i gruntowych. Ich obecność stwierdzano też w wodach termalnych, w wodach o podwyższonym zasoleniu oraz w wodach morskich. W tych wodach występują w stosunkowo niewielkich ilościach i nie osiągają takich stężeń, które mogą wywołać zachorowania wśród ludzi. Według WHO [2] względna dawka zakaźna ustalana na podstawie eksperymentów na ludziach (ochotnikach), z dowodów epidemiologicznych i z eksperymentalnych studiów na zwierzętach w odniesieniu do bakterii Legionella określona jest jako „średnia”, a to oznacza dawkę infekcyjną w zakresie od powyżej 100 do 10 000 mikroorganizmów. Legionella występuje natomiast licznie w sztucznych środowiskach wodnych, takich jak np. instalacje ciepłej wody użytkowej, pływalnie, baseny, ośrodki spa, chłodnie kominowe i skraplacze wyparne w systemach klimatyzacyjnych, które zapewniają odpowiednią dla rozwoju tej bakterii temperaturę wody, tj. w zakresie od 20/25°C do 50°C, a także inne sprzyjające warunki do ich nadmiernego namnażania, takie jak gromadzenie się osadów, kamienia, rdzy, glonów i mułu w instalacjach wodociągowych oraz stagnacja wody czy też stosowanie w kontakcie z wodą nieodpowiednich materiałów instalacyjnych, tj. takich, które będą sprzyjały namnażaniu drobnoustrojów i wytwarzaniu biofilmu [2].
Drogi narażenia i objawy choroby
Najczęstszą drogą zakażenia jest wdychanie aerozolu wodnego o średnicy kropel od 0,2 μm do 5,0 μm, zawierającego bakterie z rodzaju Legionella. Do zakażenia może dochodzić również przez zachłyśnięcie się skażoną wodą. W efekcie mogą wystąpić zachorowania na legionelozę, tj. na legionellozowe zapalenie płuc (choroba legionistów) lub gorączkę Pontiac. Nie stwierdzono przenoszenia bakterii Legionella z człowieka na człowieka. Okres inkubacji choroby trwa od 2 do 10 dni. Po tym okresie pojawiają się objawy, tj. bóle mięśni, ból głowy, gorączka i objawy zapalenia płuc (w tym m.in. suchy kaszel, zaburzenia oddychania). Objawom tym mogą towarzyszyć zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, w tym bóle brzucha, wymioty, biegunka, a także zaburzenia świadomości. Poza postacią płucną wyróżnia się również postaci pozapłucne: łagodną i ciężką. W postaci łagodnej (zwanej gorączką
Pontiac) dochodzi do nagłego wzrostu temperatury ciała, bólu głowy, bólu mięśni, dreszczy i objawów zakażenia górnych dróg oddechowych. Postaci ciężkiej towarzyszy zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego lub pojawia się sepsa. W większości przypadków legioneloza jest eliminowana przy użyciu antybiotyków. Do zgonów najczęściej dochodzi u osób starszych i u osób z obniżoną odpornością [3].
Legioneloza w krajach UE pozostaje niezbyt powszechną, głównie sporadyczną, infekcją dróg oddechowych z niskimi poziomami występowania (ogólnie 1,4 przypadku na 100 tys. ludności). Wśród przedstawionych w tabeli 1 zachorowań 74% miało miejsce w 5 państwach (Francja, Niemcy, Włochy, Portugalia i Hiszpania). Największa epidemia legionelozy miała miejsce w Vila Franca de Xira (w pobliżu Lizbony) w Portugalii i objęła ponad 400 przypadków [9].
Dane w tabeli 2 nie są w pełnym zakresie powiązane z przyczynami i miejscem wystąpienia zakażenia. W dalszym ciągu brakuje badań środowiska, w którym chorzy najprawdopodobniej ulegli zakażeniu i potwierdzonej badaniami przyczyny zakażenia konkretnej osoby. Przykładem niech będzie ocena sytuacji epidemiologicznej legionelozy w Polsce w 2011 r. [11]. Zgłoszonych 18 przypadków zachorowań miało charakter sporadyczny, przebiegało z zapaleniem płuc i wymagało hospitalizacji. Wśród chorych wystąpiły 4 zgony (osób powyżej 55 roku życia). Dwa zachorowania wiązano z podróżą za granicę (Włochy, Francja). Pozostałych 16 było zakażeniami nabytymi w kraju. Jedno zachorowanie wiązano z pobytem w szpitalu, drugie z pobytem w sanatorium, a w pozostałych 14 przypadkach brak wiedzy co do przyczyn środowiskowych zakażenia tych osób bakterią Legionella [11]. Z kolei w roku 2013 zgłoszonych 11 przypadków zachorowania miało charakter sporadyczny. Wszystkie osoby były hospitalizowane. Miało miejsce 5 zgonów (4 dotyczyły osób powyżej 50 roku życia). Cztery zachorowania łączono z zagranicznymi podróżami (Austria, Bułgaria, Niemcy, Włochy). Z pozostałych 7 przypadków 3 wiązano z pobytem w szpitalu, zaś pozostałe 4 pozostały niewyjaśnione [12].
WIĘCEJ W MAGAZYNIE „PŁYWALNIE I BASENY” NR 25
TEKST | Małgorzata Prędota
