Klasyfikacja substancji chemicznych

25 września, 2013 ZARZĄDZANIE

Nowe prawo Unii Europejskiej

Od grudnia 2008 roku na terenie Unii Europejskiej obowiązuje nowe prawo dotyczące klasyfikacji, oznakowania oraz pakowania substancji chemicznych i ich mieszanin.

16 grudnia 2008 roku Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej przyjęły rozporządzenie (WE) nr 1272/2008 w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 nazwane w skrócie rozporządzeniem CLP. Najważniejszą przesłanką do przyjęcia rozporządzenia CLP na terenie Unii było ułatwienie europejskim przedsiębiorcom wymiany handlowej w zakresie chemikaliów z państwami zlokalizowanymi na innych kontynentach, przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzi i środowiska naturalnego. Poprzez wprowadzenie CLP ujednolicono dotychczasowe standardy w zakresie znakowania i klasyfikacji chemikaliów, stosowane w różnych krajach UE, poprzez regulację tych kryteriów (klasyfikacji i oznakowania) oraz kryteriów dotyczących zasad komunikacji o zagrożeniach. W ciągu najbliższych lat rozporządzenie CLP zastąpi dotychczas obowiązujące zasady klasyfikacji, pakowania i oznakowania substancji niebezpiecznych – dyrektywę 67/548/EWG (dotyczącą substancji niebezpiecznych) oraz dyrektywę 1999/45/EC (dotyczącą preparatów). Nowe zasady klasyfikacji, oznakowania i pakowania (CLP) weszły w życie w styczniu 2009 roku na terenie całej Wspólnoty (na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE), co oznacza, że rozporządzenie CLP jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich UE, w tym w Polsce, i nie wymaga wdrożenia do polskiego porządku prawnego oddzielnym aktem prawnym.Kilka słów o historii
W wyniku postępującej globalizacji handlu chemikaliami uznano, że istnieje potrzeba opracowania krajowych programów, które zapewniałyby bezpieczne stosowanie chemikaliów oraz ich transport. Na konferencji Narodów Zjednoczonych na temat środowiska i rozwoju „Szczyt Ziemi”, która odbyła się w 1992 roku w Rio de Janeiro, uznano, że międzynarodowe, ujednolicone podejście do klasyfikacji i oznakowania chemikaliów stanowiłoby podstawę dla takich programów. W roku 2002 na kolejnym Światowym Szczycie Zrównoważonego Rozwoju w Johannesburgu państwa członkowskie Organizacji Narodów Zjednoczonych przyjęły wspólne podejście do klasyfikacji i znakowania chemikaliów zwane Globalnym Zharmonizowanym Systemem (GHS). Zgodnie z postanowieniami z tej konferencji system GHS powinien zostać wdrożony w państwach należących do ONZ w terminie do 2008 roku. W związku z przyjęciem systemu GHS przez Forum ONZ, niezbędna stała się na poziomie Unii Europejskiej harmonizacja przepisów i kryteriów w zakresie klasyfikacji i oznakowania substancji chemicznych i ich mieszanin oraz pewnych szczególnych wyrobów, uwzględniająca kryteria klasyfikacji i zasady oznakowania GHS. Obrót substancjami chemicznymi i ich mieszaninami nie dotyczy bowiem tylko rynku wewnętrznego UE, lecz także rynku globalnego. Założono, że przedsiębiorstwa powinny odnieść korzyści z globalnej harmonizacji przepisów dotyczących klasyfikacji i oznakowania chemikaliów, jak również ze spójności między przepisami dotyczącymi klasyfikacji i oznakowania w zakresie ich dostawy i stosowania oraz przepisami dotyczącymi transportu. Przed wprowadzeniem systemu GHS na świecie stosowano różne systemy klasyfikacji i oznakowania substancji chemicznych. Ta sama substancja mogła być sklasyfikowana jako toksyczna w Stanach Zjednoczonych, szkodliwa w krajach Unii Europejskiej, a w Chinach jako niestwarzająca zagrożenia. Zakłada się, że wprowadzenie systemu GHS przede wszystkim poprawi sposób informowania o zagrożeniach odbiorców chemikaliów – pracowników, konsumentów, pracowników służb ratunkowych i transportowych poprzez wprowadzenie zharmonizowanych etykiet oraz kart charakterystyki substancji chemicznych i ich mieszanin.

Wdrożenie systemu GHS na obszarze Wspólnoty
System GHS stanowi zbiór międzynarodowych zaleceń, z tego względu jego stosowanie jest dobrowolne. Wspólnota jednak, tak jak większość państw należących do ONZ, wyraziła wolę wprowadzenia tego systemu do prawa unijnego, jako prawa powszechnie obowiązującego. W dziedzinie transportu kryteria systemu GHS zostały włączone do obowiązujących unijnych aktów prawnych w 2009 roku. W zakresie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji chemicznych Komisja Europejska przyjęła w grudniu 2008 roku rozporządzenie CLP. Rozporządzenie CLP uwzględnia kryteria klasyfikacji i zasady oznakowania chemikaliów określone w systemie GHS, ale wykorzystuje ponadto 40 lat doświadczeń wynikających z wdrażania prawa wspólnotowego w dziedzinie chemikaliów. Osiągnięty na terenie państw Unii poziom ochrony zdrowia ludzi i środowiska został zachowany poprzez wspólnotowe klasy zagrożeń chemikaliów, które obecnie nie są częścią systemu GHS oraz przez utrzymanie niektórych wspólnotowych zasad klasyfikacji i oznakowania.

Rozporządzenie CLP i system REACH
W rozporządzeniu CLP zawarto poprawki do rozporządzenia REACH (niezbędne dla wdrażania obu rozporządzeń na terenie Wspólnoty) oraz postanowienia programu REACH, w którym założono:

  • dokonywanie klasyfikacji substancji chemicznych i ich mieszanin przez producenta, importera, dalszego użytkownika (w tym formulatora) lub dystrybutora (w tym osobę prowadzącą handel detaliczny),
  • zgłaszanie dokonanej klasyfikacji do Europejskiej Agencji Chemikaliów w Helsinkach,
  • utworzenie w Europejskiej Agencji Chemikaliów w Helsinkach zharmonizowanego wykazu sklasyfikowanych substancji na poziomie wspólnotowym,
  • sporządzenie wykazu klasyfikacji i oznakowania pochodzącego ze wszystkich zgłoszeń i zharmonizowanych klasyfikacji, o których mowa wyżej.

Działania te pozwolą na ujednolicenie klasyfikacji i oznakowania chemikaliów na terenie Wspólnoty oraz ułatwią globalną wymianę handlową przedsiębiorcom europejskim z innymi państwami.

Dwa systemy prawne – okres przejściowy
Okres przejściowy (ostateczne wygaszenie zasad klasyfikacji i oznakowania chemikaliów w oparciu o zasady dyrektyw 67/548/EWG oraz 1999/45/EWG) wyznaczono na rok 2017. Zatem do 2017 roku na terenie Unii Europejskiej (w tym w Polsce) będą funkcjonowały dwa systemy prawne dotyczące klasyfikacji i oznakowania chemikaliów. Sytuacja taka stanowi obecnie pewne utrudnienie dla tych wszystkich, którzy wprowadzają do obrotu lub stosują chemikalia w działalności zawodowej. Bardzo ważne jest zatem zrozumienie zasad dotyczących klasyfikacji i oznakowania wynikających z obu systemów prawnych. Zgodnie z obowiązującym prawem dostawcy substancji chemicznej/ mieszaniny są zobowiązani do zebrania wiarygodnych informacji o stwarzanych przez te substancje/mieszaniny zagrożeniach dla zdrowia człowieka i dla środowiska (które wynikają ze swoistych właściwości fizykochemicznych i biologicznych substancji/mieszanin) oraz udostępniania tych informacji odbiorcom substancji/mieszanin na zasadach określonych w rozporządzeniu nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 grudnia 2006 roku w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH). Zasady klasyfikacji substancji chemicznych i ich mieszanin pod względem zagrożeń dla zdrowia lub życia, sposób ich oznakowania oraz wymagania dotyczące kart charakterystyki określają przepisy zawarte w Ustawie o substancjach chemicznych i ich mieszaninach, ponadto w zakresie oznakowania substancji chemicznych i ich mieszanin – w rozporządzeniu CLP. W ustawie zawarto odniesienia dotyczące starego i nowego sposobu klasyfikacji i oznakowania chemikaliów. Ponadto przepisy Ustawy o substancjach i ich mieszaninach zostały uszczegółowione w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 20 kwietnia 2012 roku w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i mieszanin niebezpiecznych oraz niektórych mieszanin (Dz. U. z 2012 roku nr 12, poz. 445). W związku z wejściem w życie na terenie UE przepisów rozporządzenia CLP, od 2010 roku obowiązuje podwójny system klasyfikacji substancji chemicznych i ich mieszanin. W polskim prawie, w związku z funkcjonowaniem podwójnego systemu klasyfikacji substancji chemicznych i ich mieszanin oraz trwaniem okresu przejściowego, obowiązują obecnie dwa pojęcia stosowane w odniesieniu do klasyfikacji chemikaliów – „substancje i mieszaniny niebezpieczne” oraz „substancje i mieszaniny stwarzające zagrożenie”. Definicje tych pojęć zostały zapisane w art. 4 ust. 2 Ustawy z dnia 25 lutego 2011 roku o substancjach chemicznych i ich mieszaninach.

A) Kategorie substancji i mieszanin niebezpiecznych (kategorie wynikające z dyrektywy Rady 67/548/EWG):
1. substancje i mieszaniny o właściwościach wybuchowych,
2. substancje i mieszaniny o właściwościach utleniających,
3. substancje i mieszaniny skrajnie łatwopalne,
4. substancje i mieszaniny wysoce łatwopalne,
5. substancje i mieszaniny łatwopalne,
6. substancje i mieszaniny bardzo toksyczne,
7. substancje i mieszaniny toksyczne,
8. substancje i mieszaniny szkodliwe,
9. substancje i mieszaniny żrące,
10. substancje i mieszaniny drażniące,
11. substancje i mieszaniny uczulające,
12. substancje i mieszaniny rakotwórcze,
13. substancje i mieszaniny mutagenne,
14. substancje i mieszaniny działające szkodliwie na rozrodczość,
15. substancje i mieszaniny niebezpieczne dla środowiska.

B) S ubstancje i mieszaniny stwarzające zagrożenie (definicja wynikająca z zapisów rozporządzenia CLP) to substancje i mieszaniny należące co najmniej do jednej z klas zagrożenia wymienionych w częściach 2–5 załącznika I do rozporządzenia nr 1272/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2008 roku w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin (CLP).

Znaki stosowane dla oznakowania substancji/mieszanin niebezpiecznych (art. 4 ust. 1 Ustawy z dnia 25 lutego 2011 roku o substancjach chemicznych i ich mieszaninach) określono w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2012 roku w sprawie oznakowania opakowań substancji i mieszanin niebezpiecznych oraz niektórych mieszanin. W rozporządzeniu tym określono również zwroty wskazujące na warunki bezpiecznego stosowania substancji lub mieszaniny niebezpiecznej – zwroty S. Zwroty R, wskazujące rodzaje zagrożeń, jakie stwarza substancja lub mieszanina niebezpieczna, określono w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2012 roku w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji chemicznych i ich mieszanin (Dz. U. z 2012 roku, poz. 1018). Elementy te wchodzą w skład systemu tzw. starego oznakowania substancji i mieszanin chemicznych, który był oparty na dyrektywie Rady 67/548/EWG odnoszącej się do klasyfikacji, pakowania i etykietowania substancji niebezpiecznych, wraz z późniejszymi zmianami (Dz. U. L 196 z 16 sierpnia 1967 r.) oraz dyrektywie Rady 1999/45 EWG odnoszącej się do klasyfikacji, pakowania i etykietowania substancji niebezpiecznych i mieszanin, wraz z późniejszymi zmianami (Dz. U. L 200 z 30 lipca 1999 roku).

Znaki ostrzegawcze obowiązujące dla oznakowania substancji i mieszanin stwarzających zagrożenie (art. 4 ust. 2 Ustawy z dnia 25 lutego 2011 roku o substancjach chemicznych i ich mieszaninach) wynikające z przepisów rozporządzenia CLP (zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia – zwroty H oraz zwroty wskazujące na warunki bezpiecznego stosowania substancji lub mieszaniny stwarzającej zagrożenie – zwroty P) tworzą elementy tzw. nowego oznakowania.

Od 1 grudnia 2010 roku dla substancji chemicznych (w postaci własnej oraz w mieszaninie) obowiązuje podwójna klasyfikacja, zgodna z dyrektywą 67/548/EWG oraz rozporządzeniem 1272/2008/WE (CLP), natomiast oznakowanie i pakowanie substancji chemicznych odbywa się wyłącznie zgodnie z rozporządzeniem CLP. Mieszaniny chemiczne, które zaklasyfikowano, oznakowano i opakowano zgodnie z dyrektywą 1999/45/EWG oraz wprowadzono do obrotu przed 1 czerwca 2015 roku, do 1 czerwca 2017 roku nie muszą być ponownie oznakowane ani pakowane zgodnie z rozporządzeniem 1272/2008/WE (CLP).

 

 

TEKST: ANNA OBUCHOWSKA
ILUSTRACJA: MICHAŁ KOLARZ

Podobne artykuły